رسانه‌ها از رادیو تا توییتر؛ روایتی از دو جبهه، در دو قرن

از صدای خش‌خش رادیوهای خانگی در دهه ۱۹۴۰ تا اسکرول بی‌پایان توییتر در دل جنگ‌های قرن ۲۱، رسانه‌ها همیشه همراه نبردها بوده‌اند. اما چیزی که تغییر کرده، نه فقط ابزار انتقال پیام است، بلکه نقشی است که رسانه‌ها در تعیین سرنوشت جنگ‌ها بازی می‌کنند. در این گزارش، به بررسی تحلیلی تفاوت‌ها و شباهت‌های نقش رسانه‌ها در جنگ جهانی دوم و جنگ‌های معاصر می‌پردازیم؛ سفری از رادیو تا الگوریتم.

وقتی خبر از خط مقدم می‌آمد: رسانه در جنگ جهانی دوم

در دوران جنگ جهانی دوم، رسانه ابزار اطلاع‌رسانی رسمی بود. مردم در خانه‌هایشان، چشم‌انتظار صدای گوینده رادیو بودند که اخبار جبهه‌ها را می‌خواند. مطبوعات تحت نظارت شدید دولت‌ها فعالیت می‌کردند و پروپاگاندا (تبلیغات سیاسی) جزئی جدانشدنی از سیاست رسانه‌ای جنگ بود.

در آلمان نازی، وزارت تبلیغات به رهبری یوزف گوبلز، روایت‌هایی سازمان‌یافته برای تحریک احساسات ملی‌گرایانه ساخت. در آمریکا نیز، سینما و پوسترهای تبلیغاتی، مردم را به پیوستن به ارتش یا صرفه‌جویی در منابع دعوت می‌کردند. همه‌چیز کنترل‌شده بود؛ «حقیقت»، همان چیزی بود که دولت می‌گفت.

سقوط دیوار روایت: رسانه در جنگ‌های مدرن

با ورود به قرن ۲۱، رسانه دیگر در انحصار دولت‌ها نیست. هر گوشی هوشمند، یک ایستگاه خبری بالقوه است. در جنگ‌هایی مانند افغانستان، سوریه، جنگ اوکراین یا غزه، روایت‌ها از ده‌ها منبع پخش می‌شوند؛ از شبکه‌های جهانی مانند BBC و الجزیره تا خبرنگاران شهروند در اینستاگرام و توییتر.

برخلاف گذشته، دیگر یک روایت رسمی وجود ندارد؛ بلکه هزاران نسخه از حقیقت در گردش است. جنگ روایت‌ها به‌اندازه جنگ نظامی، سرنوشت‌ساز شده است. گاهی حتی ویدئویی ۳۰ ثانیه‌ای بیشتر از یک حمله هوایی بازخورد جهانی می‌گیرد.

شباهت‌ها و تفاوت‌ها؛ چه چیز تغییر کرده و چه چیز نه؟

شباهت‌ها:

1. در هر دو دوران، رسانه ابزار مشروعیت‌سازی بوده است.
2. هر دو زمان از رسانه برای تحریک حس وطن‌دوستی یا مظلوم‌نمایی استفاده کرده‌اند.

تفاوت‌ها:

1. در جنگ جهانی دوم، رسانه‌ها عمدتاً یک‌سویه و از بالا به پایین بودند. امروز جریان اطلاعات چند‌سویه و غیرقابل‌کنترل است.
2. گذشته بر سانسور و پروپاگاندا تأکید داشت، امروز بر دسترسی فوری و نظارت عمومی.
3. ابزار آن زمان رادیو و پوستر بود، امروز الگوریتم‌ها، لایوها و هشتگ‌ها هستند.

صدای انفجارها ثابت مانده، ولی صدای روایت‌ها فرق کرده است

رسانه‌ها دیگر فقط حامل خبر نیستند؛ آن‌ها خود، میدان جنگ‌اند. اگر روزی جنگ را با مسلسل می‌بردند، امروز با موبایل، روایت و وایرال‌کردن. آن‌چه ثابت مانده، اهمیت «کنترل ذهن‌ها»ست؛ و آن‌چه تغییر کرده، ابزارهای آن است. رسانه، در هر دو دوران، هم‌چنان تعیین می‌کند که مردم جنگ را «چگونه» ببینند، نه لزوماً آن‌طور که «هست».

نویسنده: منیره شارعی